Vrijspreker: Hoe belangrijk is ideologie voor de ontwikkeling van een samenleving?

Opperdienaar: Er wordt vaak gedacht dat zoiets als nazisme begint met iemand die een boek schrijft met een ideologie er in (Mein Kampf) en dat mensen dat dan lezen en daar door gecaptiveerd raken en dat er dan een heerser opstaat die deze ideologie gaat uitvoeren, waarna de ellende los barst. Vandaar ook dat zo'n boek als Mein Kampf ook verboden is. Heersers zouden bang zijn dat als het gelezen wordt, er weer een nieuwe dictator opstaat. De magie zit in het boek, het drijft mensen tot waanzin.

Vrijspreker: De echte reden is waarschijnlijk dat je er niet achter komt hoe zeer de huidige heersers op de vroegere lijken. Hitler had tenslotte ook allemaal toespraken met hoe oneerlijk kapitalisme was en dat hij de kleine man ging helpen, terwijl hij bergen regulering doorvoerde die bedrijven concentreerde tot een handelbaar aantal.

Opperdienaar: Je kunt je altijd afvragen wat de dieper liggende echte reden is. Het valt in ieder geval op dat 'Das Kapital' nooit verboden is en 'Mein Kampf' wel, terwijl er toch een duidelijke rangorde is.

Ik denk echter dat de hele stelling dat het allemaal begint met een ideologie uit een heilig boek van een visionair en dat de rest daar uit voortvloeit, twijfelachtig is. Mijn vader meende altijd dat de bijbel en de daaruit voortvloeiende christelijke ideologie juist was omdat christenen het rijkst waren. Volgens die redenering zijn echter verschillende geloven juist in verschillende periodes in de geschiedenis. Ooit waren de Perzen en Egyptenaren het rijkst en was hun god kennelijk de juiste. Maar dat kan natuurlijk niet samengaan als die goden allemaal dezelfde aarde geschapen hebben. Op mijn tegenwerping dat Zuid en Centraal Amerika en de Filipijnen christelijk en toch arm waren, antwoordde hij dat het wel protestant moest zijn en niet rooms katholiek. Er zijn ook een hoop mensen die menen dat hun Koran, Torah of wetboek heilig is en de bij behorende ideologie aan iedereen moet worden opgedrongen door mannen in toga's.

Zoals zo vaak, is het voor mensen echter moeilijk om oorzaak en gevolg te herleiden. Ik denk zelf dat er eerst een militaire superioriteit is en dat er dan een ideologie bij wordt verzonnen om het gebruik van geweld te rechtvaardigen. Amerika begon bijvoorbeeld met empire bouwen toen president Woodrow Wilson de wereld veilig ging maken voor democratie. Oude dynastiën/monarchiën moesten verdwijnen en plaats maken voor democratie. Kwam dat even mooi uit, want de VS begonnen net een wereldmacht te worden. 

Vrijspreker: Duitsland begon echter pas met Hitler aan de militaire opbouw, dus toch eerst het boek en dan de bommen.

Opperdienaar: Dat is wel waar, maar de technologische voorsprong van Duitsland was er al lang daar voor. Alle belangrijke technologische ontwikkelingen kwamen al uit Duitsland. Denk aan de hele groep rond Einstein, Heijsenberg en Max Planck maar ook toegepaste wetenschap zoals het Haber–Bosch proces om kunstmest en explosieven te maken, wat daarvoor met vogelmest moest gebeuren. Zo ook met het engelse wereldrijk. Eerst was er de industriële revolutie (stoom machine, fabrieksproduktie) die het technologisch mogelijk maakte om een enorm leger en wereldrijk te bouwen. Daarna pas kwam de ideologie van de 'white men's burden', dat de hoogbeschaafde westerlingen de barbaartjes een handje vooruit moesten helpen waar ze eigenlijk geen zin in hadden. De Pax Romana ideologie kwam waarschijnlijk ook pas na de technologische mogelijkheid van de Romeinen om hun tegenstanders te verslaan.

Vrijspreker: Maar waar komt die technologische vooruitgang dan uit voort? Niet uit een ideologie?

Opperdienaar: Waarschijnlijk komt die voort uit het met rust laten van mensen. Denk aan Adam Smith (1723-1790), de grondlegger van het kapitalisme (en John Stuart Mill en John Locke). Dat kun je natuurlijk ook een ideologie noemen, maar het is meer de afwezigheid van een ideologie. Net zo als kaal eigenlijk geen kapsel is, uit geen TV kanaal en atheist geen religie. Maar die andere ideologiën zijn meer post facto rationalisaties. Er is een militair machtsoverwicht en dan verzint iemand een verhaaltje waarom je dat op nobele wijze mag gebruiken om de barbaren vooruit te helpen waarbij deze voornamelijk vermoord worden en de helpers worden barbaren.

Denk ook aan het Stanford Prison experiment. Daarbij werden mensen willekeurig geselecteerd om bewaker of gevangene te zijn. Er kwam geen ideologie bij kijken. Het liep toch altijd uit de hand met vreselijk misbruik van 'gevangenen'. Terwijl daar geen ideologie en geen heilig boek was om het misbruik op te baseren. Waarschijnlijk kwam er achteraf wel een mooi verhaal waarom het geweld nodig was.

Dus je kunt een nobel motief hebben om op veroveringstocht te gaan of een beklagenswaardig motief. Je kunt gelijke rechten voor homo's en vrouwen naar de moslims willen brengen, je kunt global warming willen bestrijden, of je kunt het motief hebben om de ongelovigen het hoofd af te hakken, maar het enige dat uitmaakt is of je de vuurkracht hebt om het te doen. Wie de superieure wapens heeft, onderwerpt de zwakkere, ongeacht de ideologie. De ideologie is een doekje voor het bloeden. Het kan over een bedreigde eekhoorn gaan, over afvalscheiding het maakt niet uit. Eerst de voorsprong, dan de wapens, dan de ideologie, dan de slachtpartij, dan de spijt en het schuldgevoel en de opmerking: "nooit meer"

Comments: